Ευρετήριο  όρων για την Έκφραση-Έκθεση

Αληθές ονομάζεται το επιχείρημα του οποίου κάθε πρόταση-κρίση ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Αλληλουχία: η οργάνωση των ιδεών με λογική ή φυσική σειρά και η σαφής διάκριση των τμημάτων (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) και των υποτμημάτων (νοηματικές ενότητες κυρίου μέρους) ενός κειμένου ή των μερών (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες/σχόλια, κατακλείδα) μιας παραγράφου.

Άμεσος ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου το συμπέρασμα προκύπτει από μία μόνο πρόταση-κρίση.

Αναλογικός ονομάζεται ο συλλογισμός που αναχωρεί από μια ειδική διαπίστωση και καταλήγει σε μια, επίσης, ειδική διαπίστωση (από ειδικό σε ειδικό).

Ανάλυση θέματος: η μέθοδος(1) με την οποία ο συγγραφέας αναπτύσσει το πρόβλημα που τον απασχολεί.

Άρθρο: δημοσίευμα που περιέχει απόψεις και σχόλια γύρω από θέματα της επικαιρότητας.

Διάγραμμα: το σχέδιο ενός κειμένου ή μιας παραγράφου που περιέχει οργανωμένες τις κύριες ιδέες του μαζί με τις σημαντικότερες λεπτομέρειες τους (λεπτομερειακό διάγραμμα) ή χωρίς αυτές (γενικό διάγραμμα).

Διαζευκτικός ονομάζεται ο συλλογισμός που μία ή περισσότερες προκείμενες του είναι διαζευκτικές προτάσεις.

Διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις: λέξεις ή φράσεις(2) που χρησιμοποιούνται για τη σύνδεση προτάσεων, περιόδων, παραγράφων, νοηματικών ενοτήτων.

Διατριβή: επιστημονικό κείμενο που χαρακτηρίζεται από τη λεπτομερή εξέταση του θέματος και υποβάλλεται προς κρίση για τη διεκδίκηση διδακτορικού τίτλου.

Δοκίμιο: ιδιαίτερο γραμματειακό είδος του πεζού λόγου που φέρει γνωρίσματα του επιστημονικού και του λογοτεχνικού λόγου και έχει μέση έκταση, ποικιλία θεμάτων (κοινωνικού ή θεωρητικού χαρακτήρα) και σκοπό την τέρψη, την πληροφόρηση, τη διδαχή, την πειθώ κτλ.

Δοκίμιο πειθούς: δοκιμιακό είδος που ως κύριο σκοπό έχει την πειθώ και χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη της αντικειμενικής εξέτασης του θέματος, την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, τη λογική οργάνωση των ιδεών κτλ.

Δοκίμιο στοχασμού: δοκιμιακό είδος που χαρακτηρίζεται απ' την ελεύθερη έκφραση των ιδεών, την υποκειμενική σκοπιά εξέτασης του θέματος, τη συχνή μεταφορική χρήση της γλώσσας, τη συνειρμική ανάπτυξη των ιδεών, την πρόθεση τέρψης κτλ.

Έγκυρο ονομάζεται το επιχείρημα του οποίου οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ' ένα βέβαιο συμπέρασμα.

Έμμεσος ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προτάσεις-κρίσεις.

Ενότητα: η ύπαρξη σχέσεων στενής νοηματικής συγγένειας ανάμεσα στις κύριες και στις δευτερεύουσες ιδέες ενός κειμένου ή μιας παραγράφου, που εξασφαλίζεται με την αποφυγή των άσχετων προς το εξεταζόμενο θέμα ιδεών.

Επαγωγικός ονομάζεται ο συλλογισμός που αναχωρεί από μια ειδική διαπίστωση και καταλήγει σ' ένα γενικό συμπέρασμα (από ειδικό σε γενικό).

Επιστημονικά είδη: μελέτη, πραγματεία, διατριβή, μονογραφία.

Επιφυλλίδα: δημοσίευμα μη ειδησεογραφικού περιεχομένου που αναφέρεται σε ζητήματα εγκυκλοπαιδικού, φιλολογικού ή λογοτεχνικού ενδιαφέροντος.

Επιχείρημα: το διατεταγμένο σύνολο προτάσεων-κρίσεων απ' τις οποίες συνάγεται ως αναγκαία λογική απόληξη ένα συμπέρασμα.

Κατευθυντήρια ιδέα (ή θέση του συγγραφέα) ονομάζεται η θέση που υιοθετεί ο συγγραφέας απέναντι στο θέμα που αναπτύσσει.

Κατηγορικός ονομάζεται ο συλλογισμός που οι προκείμενες του είναι κατηγορικές προτάσεις.

Λογοτεχνικά είδη: ποίηση (έμμετρος λόγος), διήγημα, μυθιστόρημα, νουβέλα, θεατρικό έργο (πεζός λόγος).

Μελέτη: επιστημονικό κείμενο που χαρακτηρίζεται από την αναλυτική εξέταση του θέματος.

Μέσα πειθούς: τα επιχειρήματα με τα οποία ο συγγραφέας επιβεβαιώνει τη βασική θέση του και τα τεκμήρια που προσκομίζει, για να αποδείξει την ορθότητα των επιχειρημάτων του.

Μονογραφία: επιστημονικό κείμενο που χαρακτηρίζεται από την εξαντλητική μελέτη ενός απόλυτα εξειδικευμένου θέματος.

Νοηματική σχέση: ο νοηματικός δεσμός(3) που διαπλέκεται ανάμεσα σε δύο περιόδους, παραγράφους ή νοηματικές ενότητες ενός κειμένου, βάσει του οποίου πετυχαίνεται η ομαλή σύνδεση και ανάπτυξη των νοημάτων.

Οργάνωση: η διάταξη των ιδεών ενός κειμένου, που γίνεται άλλοτε με λογικό και άλλοτε με συνειρμικό τρόπο.

Παραγωγικός ονομάζεται ο συλλογισμός που αναχωρεί από μια γενική και αφηρημένη αρχή (κοινά και αποδεδειγμένα ορθή), για να καταλήξει σ' ένα συγκεκριμένο και ειδικό συμπέρασμα (από γενικό σε    ειδικό).

Παραλογικός ονομάζεται ο συλλογισμός που μοιάζει εξωτερικά έγκυρος, αλλά στην πραγματικότητα παραβαίνει τους κανόνες του ορθού λόγου και γι' αυτό δεν έχει καμία αποδεικτική αξία.

Παραλογισμός: ο παραλογικός συλλογισμός του οποίου το λογικό σφάλμα οφείλεται σε λόγους άγνοιας ή πλάνης.

Πραγματεία: επιστημονικό κείμενο που χαρακτηρίζεται από τη μεθοδική και διεξοδική εξέταση του θέματος.

Προκείμενες: οι προτάσεις-κρίσεις ενός συλλογισμού απ' τις οποίες προκύπτει το συμπέρασμα.

Σόφισμα: ο παραλογικός συλλογισμός του οποίου το λογικό σφάλμα οφείλεται σε πρόθεση εξαπάτησης.

Συλλογισμός: η διανοητική πορεία συναγωγής ενός τεκμηριωμένου συμπεράσματος, που αποσκοπεί στη λογική απόδειξη μιας ιδέας.

Συνεκτικότητα: η στενή νοηματική συγγένεια των ιδεών και η σωστή διάταξη τους.

Συνοχή: η στενή σύνδεση δύο περιόδων, παραγράφων, νοηματικών ενοτήτων ενός κειμένου, που εξασφαλίζεται με την ύπαρξη σχέσεων νοηματικής συγγένειας ανάμεσα τους και υλοποιείται κυρίως με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων/φράσεων ή την επανάληψη σημαντικών λέξεων.

Τεκμήρια: τα αποδεικτικά στοιχεία που υποστηρίζουν την ορθότητα ενός επιχειρήματος. Ως τέτοια μπορούν να λειτουργήσουν τα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών, τα στατιστικά στοιχεία, οι κοινά παραδεκτές αλήθειες, οι μαρτυρίες τρίτων, τα παραδείγματα, οι γνώμες των ειδικών (αυθεντίες) κτλ.

Τόνος: χαρακτηριστικό της ομιλίας που φανερώνει την ψυχική διάθεση του ομιλητή (χαρακτηρισμοί του τόνου γραφής: σοβαρός, στοχαστικός, εύθυμος, χιουμοριστικός, σατιρικός, διδακτικός, φιλοσοφικός κτλ.).

Τρόποι ή μέθοδοι πειθούς: οι τεχνικές(4) που χρησιμοποιεί ο πομπός του λόγου, για να πείσει το δέκτη για την ορθότητα των ιδεών του.

Τρόπος ή μέθοδος οργάνωσης (ή ανάπτυξης) της παραγράφου: η τεχνική(5) με την οποία αναπτύσσεται η θεματική ιδέα μιας παραγράφου και αποδεικνύεται η ορθό­τητα της.

Ύφος: ο ιδιαίτερος τρόπος χρήσης της γλώσσας από ένα άτομο (χαρακτηρισμοί ύφους: απλό, λιτό, πυκνό, κομψό, φυσικό, μεγαλόπρεπο, ξηρό, στομφώδες κτλ.).

Υποθετικός ονομάζεται ο συλλογισμός που μία ή δύο προκείμενες του είναι υποθε­τικές προτάσεις.

Χρονογράφημα: δημοσιογραφικό κείμενο που με εύθυμο τρόπο και λογοτεχνική χροιά σατιρίζει πολιτιστικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της επικαιρότητας.

1. Οι μέθοδοι ανάλυσης θέματος είναι οι εξής:

ορισμός (διασαφήνιση του νοήματος της εξεταζόμενης έννοιας και επισήμανση των βασικών γνωρισμάτων της),

διαίρεση (διαχωρισμός της έννοιας στα μέρη που την αποτελούν),

διευκρίνιση (χρήση παραδειγμάτων για την ανάπτυξη του θέματος),

σύγκριση και αντίθεση (επισήμανση των ομοιοτήτων ή των διαφορών του προβλήματος με άλλα)

αιτιολογική ανάλυση (εντοπισμός των αιτιών και των συνεπειών του εξεταζόμενου φαινομένου ή προβλήματος)

ανάλυση διαδικασίας (εξήγηση του τρόπου λειτουργίας ενός φαινομένου, μηχανισμού κτλ.).

2. Διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις είναι και οι ακόλουθες:

αιτιολόγηση: εξαιτίας, επειδή, γιατί, ένας ακόμη λόγος κτλ.

αντίθεση/εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, αντίθετα, στον αντίποδα, πέρα απ' αυτά όμως, εντούτοις, παρ' όλα αυτά, δε συμβαίνει όμως το ίδιο, απεναντίας, ενώ, ακόμη κι αν, και όμως, μολονότι, παρ' όλο που, απ' τη μια - απ' την άλλη κτλ

αποτέλεσμα: γι' αυτό το λόγο, λοιπόν, ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, αποτέλεσμα/απόρροια, απότοκο όλων αυτών κτλ.

γενίκευση: γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κτλ.

διευκρίνιση: λόγου χάρη, για παράδειγμα κτλ.

διασάφηση: δηλαδή, αυτό σημαίνει, ειδικότερα, με άλλα λόγια, (πιο) συγκεκριμένα, υπ' αυτή την έννοια κτλ.

έμφαση: το σημαντικότερο απ' όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο ότι, αξίζει να σημειωθεί, εκείνο που προέχει, θα έπρεπε να τονιστεί ότι, αξιοπρόσεχτο είναι πως, ιδιαίτερα σημαντικό είναι κτλ

επιβεβαίωση, συμφωνία, αποδοχή: ασφαλώς, βεβαίως, σίγουρα κτλ.

ομοιότητα-αναλογία: ομοίως, ανάλογα, το ίδιο ισχύει κτλ.

προσθήκη: ακόμη, επίσης, πρόσθετα, έπειτα, εκτός από αυτό κτλ.

συμπέρασμα: συμπερασματικά, λοιπόν, τελικά, επομένως, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας κτλ.

ταξινόμηση /διαίρεση: αφενός-αφετέρου, απ' τη μια-απ' την άλλη κτλ.

χρονική σχέση / σειρά: αρχικά, στη συνέχεια, πρώτα, ύστερα κτλ.

(Σημ.: Κάποιες απ' τις διαρθρωτικές αυτές λέξεις είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν, για να δηλωθεί μια διαφορετική νοηματική σχέση απ' αυτή στην οποία έχουν καταταχτεί παραπάνω).

3.  Οι κυριότεροι ανάμεσα σ' αυτούς τους νοηματικούς δεσμούς είναι οι εξής:

η αντίθεση/εναντίωση (το δεύτερο νόημα αντιτίθεται στο πρώτο ή στα προηγούμενα),

η αιτιολόγηση (το δεύτερο νόημα αιτιολογεί το πρώτο ή τα προηγούμενα),

το αποτέλεσμα (το δεύτερο νόημα περιέχει τα αποτελέσματα του πρώτου ή των προηγουμένων),

η γενίκευση (το δεύτερο νόημα επεκτείνει το περιεχόμενο του πρώτου ή των προηγούμενων),

η διευκρίνιση (το δεύτερο νόημα επεξηγεί και αναλύει το πρώτο ή τα προηγούμενα με τη χρήση πα­ραδειγμάτων)

η διασάφηση (περαιτέρω εξήγηση και ανάλυση του πρώτου νοήματος ή των προηγούμενων),

η έμφαση (το δεύτερο νόημα υπογραμμίζει τη σημασία του πρώτου ή υπογραμμίζεται η σημασία του δεύτερου νοήματος σε σχέση με το προηγούμενο),

η επιβεβαίωση/συμφωνία/αποδοχή (το δεύτερο νόημα επιβεβαιώνει την ορθότητα του πρώτου)

η ομοιότητα - αναλογία (το δεύτερο νόημα είναι ίδιο ή ανάλογο με το πρώτο),

η προσθήκη (το δεύτερο νόημα προσθέτει νέα στοιχεία στην ανάλυση του θέματος),

η ταξινόμηση /διαίρεση (τα δύο ή περισσότερα νοήματα οργανώνονται ταξινομημένα),

το συμπέρασμα (το δεύτερο νόημα περιέχει το συμπέρασμα που προκύπτει από το πρώτο ή τα προηγούμενα)

η χρονική σχέση /σειρά (τα δύο νοήματα προσεγγίζουν το φαινόμενο από διαφορετικό χρονικό επίπεδο).

4.  Τέτοιου είδους τεχνικές /τρόποι πειθούς είναι:

η επίκληση στη λογική του δέκτη,

η επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη,

η επίκληση στο ήθος του πομπού,

η επίκληση στο ήθος του δέκτη,

η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου,

η επίκληση στην αυθεντία.

5.  Οι τεχνικές ανάπτυξης παραγράφου είναι:

η μέθοδος των παραδειγμάτων (επεξήγηση της θεματικής ιδέας με την προσκόμιση χαρακτηριστικών παραδειγμάτων)

η σύγκριση και η αντίθεση (επισήμανση των ομοιοτήτων ή των διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στη θεματική ιδέα και σε άλλες σχετικές ιδέες)

η αιτιολόγηση (παρουσίαση των λόγων που επιβεβαιώνουν την ορθότητα της θεματικής ιδέας)

ο ορισμός (διασαφήνιση του νοήματος της θεματικής ιδέας ή έννοιας)

η διαίρεση (διαχωρισμός της θεματικής ιδέας ή έννοιας στα μέρη που την αποτελούν)

τα αίτια και τ' αποτελέσματα (επισήμανση των αιτιών και των αποτελεσμάτων του εξεταζόμενου φαινομένου ή προβλήματος)

η αναλογία (παραλληλισμός δύο διαφορετικών εννοιών ή ανόμοιων φαινομένων)

ο συνδυασμός μεθόδων (χρήση δύο ή περισσότερων μεθόδων για την ανάπτυξη της παραγράφου)