ατομικό συμφέρον και συλλογικό

            Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες και οι οικονομικές θεωρίες στις οποίες βασίζονται από την εποχή του Adam Smith και μετά, στηρίχτηκαν κατά κύριο λόγο στον άνθρωπο εγωιστή, ο οποίος μπορεί να πράττει με μόνο οδηγό το δικό του ατομικό συμφέρον, με την πεποίθηση ότι στο τέλος, το άθροισμα των ατομικών και ιδιοτελών αυτών πράξεων, επιστρέφει στην κοινωνία σαν καθαρό όφελος.

            Πρακτικά όμως, η ικανοποίηση του βραχυπρόθεσμου ατομικού συμφέροντος, γίνεται εις βάρος του μακροπρόθεσμου συλλογικού. Οι ατομικές ανάγκες είναι πιεστικά άμεσες, μακροπρόθεσμα όμως απαιτούνται περιορισμοί στον τρόπο που αυτές ικανοποιούνται. Ο λόγος είναι ότι η ικανοποίηση των ατομικών αναγκών είναι βιώσιμη μόνο όταν πραγματώνεται με βάση κριτήρια προστασίας συλλογικών αγαθών.


            Για τα συλλογικά αγαθά μεριμνούν οι δημόσιοι θεσμοί οι οποίοι ορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να κινούνται τα άτομα. Σε κάθε ευνομούμενη πολιτεία, αλλά όχι στην Ελλάδα! Σε μας, αντί για παράδειγμα, οι οικιστικές επιλογές των ατόμων να γίνονται μέσα στο πλαίσιο των πολεοδομικών σχεδίων της Πολιτείας, αυτό το ίδιο το πλαίσιο δημιουργείται πολύ συχνά εκ των υστέρων για να νομιμοποιήσει όσους αυθαιρετούν. Το δημόσιο συμφέρον δηλαδή, καταλήγει να είναι απλώς το άθροισμα των ατομικών συμφερόντων.


            Με τον τρόπο αυτό αποδυναμώνεται η ικανότητα της κοινωνίας ως συστήματος να ενεργεί στρατηγικά για τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή της, αφού το βραχυχρόνιο συμφέρον και η μακροχρόνια επιδίωξη διαπλέκονται. Ο χρόνος βιώνεται ως άθροισμα πολλών ασύνδετων στιγμών, χωρίς ποιοτική διαφοροποίηση, αντί η σε βάθος χρόνου ικανότητα επιβίωσης να υπαγορεύει την τρέχουσα δημόσια πολιτική. Οι τωρινές ανάγκες δηλαδή, κυριαρχούν έναντι των μελλοντικών.


            Το μοτίβο αυτό είναι κοινός τόπος, απλά όμως αναδεικνύεται σε περίοδο κρίσης. Οι δημόσιοι θεσμοί μας, αδύναμοι και κομματικοποιημένοι, εμπλέκονται στα πολιτικά παιχνίδια της εξουσίας, με συνέπεια να αδυνατούν να προστατεύσουν τα μακροχρόνια συλλογικά αγαθά. Οι πολιτικοί μας ηγέτες προκρίνουν το άμεσο-πελατειακό τους συμφέρον αντί του συλλογικού, ακόμα κι όταν οι επιλογές τους είναι αποδεδειγμένα επιζήμιες, ακόμα και καταστροφικές.                       
            
           Και σε άλλες χώρες, αλλά και στην Ελλάδα, η συνεργατική και αλτρουιστική συμπεριφορά, πασχίζει να καλύψει το παραπάνω κενό και να παράγει συλλογικό όφελος. Κινήματα αλληλεγγύης, ανιδιοτελούς κοινωνικού έργου, συσσίτια και αγορές χωρίς μεσάζοντες παλεύουν να καλύψουν το μεγάλο κενό. Όμως για πόσο και σε ποιο βαθμό μπορούν να υποκαθιστούν τους απόντες δημόσιους θεσμούς;

Ζαχαρίου Δημήτρης