Έρευνα στα Γυμνάσια και Λύκεια για τη βία και τον εκφοβισμό στις
σχολικές μονάδες.
Από
τις 12 Απριλίου 2013 διενεργείται για πρώτη φορά Πανελλήνια Επιστημονική Έρευνα
στα Γυμνάσια και Λύκεια της χώρας, σχετική με το εύρος των φαινομένων της βίας
και του εκφοβισμού στις σχολικές μονάδες.
Η
βία, ως κοινωνικό φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια αρκετές χώρες
της Ευρώπης και της Αμερικής. Στην
Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνες σε σχολεία της επικράτειας, υπολογίζεται ότι το
10% του συνόλου των μαθητών γίνεται θύμα
επιθετικής παρενόχλησης από συνομήλικους του ή παιδιά διαφορετικών ηλικιών, ενώ
το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5% του μαθητικού πληθυσμού και σε αναλογία
των εμπλεκομένων σε περιστατικά βίας αγοριών – κοριτσιών 3 προς 1 (με τα αγόρια
να υπερτερούν σε περιστατικά σωματικής βίας και τα κορίτσια σε περιστατικά
λεκτικής).
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο
σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. bullying)
είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες
του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή
συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη
μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά σχόλια), του
κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων,
απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα,
κλωτσιές), του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και
ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).
Τα
αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που
εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους
εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του
διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχοσυναισθηματική
ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά
που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν φόβο, απόγνωση και
παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται, τρομάζουν, αρνούνται να
πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής φοβίας. Μπορεί επίσης να
γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα ίδια
τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά ή στα αδέρφια τους στο
σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και
δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα εξομολογούνται το γεγονός του
εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους.
Σχολική βία και
σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί εκτίθεται, κατ’ επανάληψη
και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα.
Ο
όρος «αρνητική πράξη» αναφέρεται στην πράξη εκείνη με την οποία ένα άτομο
προκαλεί εσκεμμένη βλάβη ή συναισθηματική δυσκολία σε άλλο άτομο, μέσω
σωματικής επαφής, λεκτικώς ή με άλλους τρόπους.
Μια
σημαντική παράμετρος που τίθεται είναι η έννοια της επανάληψης. Το φαινόμενο
του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Δεν είναι ένας απλός
τυχαίος καβγάς μεταξύ δυο παιδιών στη σχολική αυλή. Επίσης περιλαμβάνει
ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας μεταξύ του παιδιού που εκφοβίζει και του παιδιού
που εκφοβίζεται.
Το
αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι η δεύτερη σημαντική παράμετρος. Οι πράξεις
σχολικού εκφοβισμού έχουν αποτέλεσμα ή θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα
σωματική βλάβη ή συναισθηματικές δυσκολίες (δυσκολίες συμπεριφοράς) πάνω στο
παιδί.
Η τελευταία παράμετρος έχει να κάνει με τις μορφές του
σχολικού εκφοβισμού ο οποίος μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός ή με
οποιαδήποτε άλλη μορφή.
Γενικά το Bullying μπορεί να
περιλαμβάνει
- Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα,
- Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό
- Σεξουαλική παρενόχληση
- Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία
- Απειλές και εκβιασμό
- Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος
- Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος
- Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
- Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
- Ηλεκτρονικό bullying cyber bullying (Το cyberbullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών" Το Cyberbulling εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων)
Το αληθινό παραμύθι
της βίας
του Ευγένιου Τριβιζά
ΤΟ ΒΗΜΑ 11/4/2012
Η εκφοβιστική και επιθετική συμπεριφορά παιδιών
εναντίον συμμαθητών τους είναι ένα πολύμορφο και πολυδιάστατο φαινόμενο, η
έκταση και η σοβαρότητα του οποίου δύσκολα αναγνωρίζονται. Κυρίως επειδή τα θύματα φοβούνται να το εξομολογηθούν,
οι δάσκαλοι δυσκολεύονται να το χειριστούν και τα σχολεία διστάζουν να το
παραδεχτούν λόγω του αρνητικού αντίκτυπου που θα έχει στην εικόνα και στη φήμη
τους. Η σχολική βία ξεκινάει από κοροϊδευτικές παρατηρήσεις, προσβλητικές
εκφράσεις, διασπορά ψιθύρων με στόχο τον στιγματισμό και αποκλεισμό του θύματος
από σχολικές παρέες, κλιμακώνεται με την καταστροφή ή κλοπή αντικειμένων
ιδιοκτησίας του, συχνά εκτρέπεται σε σωματική βία. Στην αρχή απλά σπρωξίματα
και στη συνέχεια ακραίες μορφές επιθετικότητας.
Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει να γίνεται ο
εκφοβισμός διαδικτυακά ή με μηνύματα σε κινητά τηλέφωνα. Σκηνές βίας
βιντεοσκοπούνται και διανέμονται ευρύτατα, καθιστώντας την εμπειρία ακόμη πιο
επώδυνη για τα θύματα και οδηγώντας τα ακόμη και στην αυτοκτονία.
Είναι σφάλμα να πιστεύουμε ότι το φαινόμενο ξεκινάει
και σταματάει στα σχολεία. Εχει βαθιές ρίζες και μακροπρόθεσμα καταστρεπτικές
για την κοινωνία συνέπειες. Οι συμπεριφορές παγιώνονται και επαναλαμβάνονται στην οικογένεια,
στον στρατό, στον εργασιακό χώρο. Εγκληματολογικές έρευνες δείχνουν ότι το
επιθετικό παιδί στο σχολείο είναι ο αυριανός άντρας που θα κακοποιεί τη σύζυγό του. Αλλά και οι θύτες, σύμφωνα με έρευνες του
Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου, είναι πολλές φορές θύματα σωματικής τιμωρίας,
οικογενειακής βίας και βλαπτικών επιρροών της τηλεόρασης.
Τα σχολεία πρέπει να ξεκινάνε όχι με την υπόθεση ότι
είναι απίθανο να συμβαίνουν τέτοια περιστατικά στους χώρους τους, αλλά αντίθετα
ότι είναι πολύ πιθανόν και να καταστρώνουν εμπεριστατωμένα σχέδια πρόληψης και
αντιμετώπισης του προβλήματος. Το θέμα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο
συζητήσεων στην τάξη, οι σχολικές βιβλιοθήκες να εφοδιάζονται με παιδικά βιβλία
σχετικού περιεχομένου, οι διάδρομοι, οι αυλές και οι δυσπρόσιτοι χώροι να επιτηρούνται τακτικά και οι
μαθητές να ενθαρρύνονται να εκμυστηρεύονται στους διδάσκοντες τα παράπονά τους,
πράγμα το οποίο βέβαια προϋποθέτει σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Μια
τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης και η δημοσιοποίησή της θα βοηθούσε αρκετά.
Kαλό θα είναι ο γονιός να ρωτάει το παιδί του πώς του
φέρονται οι συμμαθητές του, ιδίως αν το παιδί βρίσκει δικαιολογίες για να μην
πηγαίνει στο σχολείο, παραπονιέται συχνά ότι είναι άρρωστο τα πρωινά, κάνει
σκασιαρχείο, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στη μελέτη, επιστρέφει από το σχολείο
με γρατσουνιές, μελανιές, ρούχα σκισμένα ή βιβλία κατεστραμμένα, κλείνεται στον
εαυτό του, αρχίζει να ψευδίζει, δεν έχει όρεξη για φαγητό, ζητάει παραπάνω
χαρτζιλίκι, αρχίζει να κλέβει, φέρεται με επιθετικό τρόπο στα μικρότερα αδέλφια
του, κλαίει τα βράδια στο κρεβάτι ή τυραννιέται από εφιάλτες, ή προτιμάει να
κάνει παρέα με ενηλίκους παρά με παιδιά. Όλα αυτά μπορεί να οφείλονται σε
πολλούς και διάφορους λόγους, αλλά καλό θα είναι ο γονιός να ερευνά το θέμα
διακριτικά και να επικοινωνεί με το σχολείο, ούτως
ώστε να ενημερώνονται οι
γονείς των παιδιών που ασκούν βία και να παραπέμπονται
ενδεχομένως στις κατάλληλες υπηρεσίες.
Ας μην ξεχνάμε ότι συχνά χρήζουν βοηθείας όχι μόνο τα
παιδιά τα οποία υφίστανται, αλλά και τα παιδιά τα οποία ασκούν βία, καθώς και οι
οικογένειές τους. Επίσης, δεν αποκλείεται οι ιδιότητες του θύτη και του θύματος
να συμπίπτουν στο ίδιο παιδί.
Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι νομικός, καθηγητής
Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ
και συγγραφέας παιδικών βιβλίων.
