Ένα εκλεκτό
τμήμα του Ελληνισμού ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του
Πόντου, μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η άλωση της Τραπεζούντας
το 1461 από τους Οθωμανούς δεν αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους
συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό. Μπορεί να
αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού- αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην
οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα.
Η οικονομική
τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Το
1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και
στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον
Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401, ανάμεσά τους και το περίφημο
Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία,
περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό
επίπεδο.
Το 1908 εκδηλώθηκε
και επικράτησε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε
στον περιθώριο τον Σουλτάνο. Οι ελπίδες που επενδύθηκαν στους νεαρούς
στρατιωτικούς για μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας ήταν πολλές. Όμως
σύντομα διαψεύστηκαν. Οι Νεότουρκοι έδειξαν το σκληρό εθνικιστικό τους πρόσωπο,
εκπονώντας σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών και εκτουρκισμού της
περιοχής.
Με πρόσχημα
την «ασφάλεια του κράτους» εκτοπίζουν μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού στην
αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα, μέσω των λεγόμενων «ταγμάτων εργασίας». Εκεί αναγκάζονταν
να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο τουρκικό στρατό. Δούλευαν σε
λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι
περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες.
Αντιδρώντας
στην καταπίεση, τις δολοφονίες, τις εξορίες και τις πυρπολήσεις των χωριών
τους, οι Έλληνες του Πόντου, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά
για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1916,
οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ, βάλθηκαν να εξολοθρεύσουν τους
Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν κατάφερε ο Σουλτάνος σε 5 αιώνες, το πέτυχε ο Κεμάλ σε
5 χρόνια!
Το 1919 οι
Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης
Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το
σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός
για να προχωρήσουν στην «τελική λύση».
Στις 19
Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα για να ξεκινήσει τη
δεύτερη και πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των
γερμανών και σοβιετικών συμβούλων του. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922
οι Ελληνοπόντιοι που έχασαν τη ζωή τους ξεπέρασαν τους 200.000, ενώ κάποιοι
ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 350.000. Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό
σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην
Ελλάδα. Με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση
του καθημαγμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους και άλλαξαν τις πληθυσμιακές
ισορροπίες στη Βόρειο Ελλάδα.
«Η Ρωμανία
κι' αν επέρασεν ανθεί και φέρει κι' άλλο»
Ζαχαρίου Δημήτρης, φιλόλογος
